بورس و فرابورس چیست؟ انواع آن را بشناسیم
بورس و فرابورس چیست؟ انواع آن ها را بشناسیم
تفاوت بازار سرمایه با بازار پول
در هر اقتصادی بازار سرمایه (capital market) در مقابل بازار پول تعریف می‌شود. بازار سرمایه شامل بازار سهام و بازار بدهی است و بازار پول شامل بانک‌ها و موسسات اعتباری می‌شود. در بازار سرمایه بحث سپرده مطرح نیست و به جای آنها اوراق بهادار مورد معامله قرار می‌گیرند.
تفاوت بازار اولیه و بازار ثانویه در بازار سرمایه
بازار سرمایه به دو بازار اولیه و بازار ثانویه تقسیم می‌شود.
هرگاه شرکتی برای اولین بار سهام خود را در بازار سرمایه برای عموم عرضه کند، این عرضه در بازار اولیه (primary market) انجام می‌شود. مانند پذیره نویسی یا عرضه اولیه سهام.
پس از آن که سهام برای اولین بار برای عموم عرضه شد، معاملات آن در بازار ثانویه (secondary markets) انجام خواهد شد. همانند معاملات عادی روزانه سهام شرکت‌ها
بورس چیست
اگر بخواهیم به زبان ساده‌تر بیان کنیم؛ بورس بازاری برای خرید و فروش سهام شرکت‌ها و سایر اوراق بهادار است. البته باید در نظر داشت که در بازار سرمایه دو بخش اصلی وجود دارد بازار سهام و بازار بدهی.
بازار سهام چیست
بازار سهام که عموم مردم آن را معادل بورس می‌دانند محلی است که شرکت‌های مختلف سهام خود را در آن عرضه می‌کنند. همان‌طور که گفته شد، این سهام پس از عرضه اولیه، در بازار ثانویه توسط معامله‌گران بورس معامله می‌شود.
به بیان دیگر، هر شرکتی بر اساس نحوه عملکرد و دارایی‌های خود دارای ارزش متفاوتی است و بر این مبنا ارزشگذاری می‌شود. سرمایه‌گذاران نیز بر اساس این ارزشگذاری اقدام به خرید و فروش سهام شرکت‌ها در بورس می‌کنند.
بازار بدهی چیست
بازار بدهی بخشی است که در آن اوراق قرضه مورد معامله قرار می‌گیرند. در واقع این بازار به نوعی مکمل بانک برای تامین مالی است. در این بازار نیازمندان به تامین مالی، شامل شرکت‌های بخش خصوصی، شهرداری‌ها و دولت اقدام به عرضه اوراق می‌کنند.
این اوراق عموما دارای سود مشخصی بوده و نسبت به سهام ریسک پایین‌تری دارند. پشتوانه اوراق منتشرشده می‌تواند متفاوت باشد و بر مبنای آن سرمایه‌گذاران مختلف اقدام به خرید اوراق مزبور می‌کنند.
شرکت‌ها یا دولت با فروش اوراق و پرداخت سود به ازای آنها تامین مالی می‌کند؛ بر خلاف بانک‌ها، به جای آنکه ناشر اوراق تامین مالی را از یک منبع (بانک) انجام دهد این عمل با جمع‌آوری سرمایه جمع کثیری از افراد (خریداران اوراق) انجام می‌شود.
بورس اوراق بهادار
در بورس اوراق بهادار، اوراق مربوط به شرکت‌ها مورد دادوستد قرار می‌گیرند، همانند سهام و اوراق بدهی و… . در نگاه عموم مردم بورس اوراق بهادار همان بورس سهام است. اما در این بورس اوراقی دیگر همچون اوراق بدهی و… هم بر اساس ضوابط خاص مورد معامله قرار می‌گیرد.
بازار اول و دوم و تابلوی اصلی و فرعی به چه معناست
بورس اوراق بهادار دارای دو بازار اول و دوم و بازار اول هم دارای دو تابلوی اصلی و فرعی است.
شرکت‌ها بسته به میزان بزرگی، میزان سرمایه ثبت شده، درصد شناوری سهام (میزان سهامی که عرضه شده و مورد معامله قرار می‌گیرد) و تعداد سهامدار و…. در این دو بازار و تابلو دسته‌بندی می‌شوند.
شرکت‌ها درخواست خود برای قرارگرفتن در هر یک از بازارها را به سازمان بورس ارائه می‌دهند و در صورت داشتن شرایط لازم پس از تایید سازمان بورس در یکی از این دو بازار و دوتابلو قرار می‌گیرند.
البته نحوه معامله سهام این شرکت‌ها برای سهامداران یکسان است و تنها این یک موضوع میان شرکت‌ها است.
فرابورس چیست
در کنار بورس سهام، بازار مجزایی وجود دارد موسوم به فرابورس (OTC) یا خارج از بورس.
در تعریف جهانی فرابورس، سهام شرکت‌هایی که شفافیت کافی یا وضعیت سودآوری مناسب ندارند به صورت توافقی میان خریدار و فروشنده معامله می‌شوند.
در فرابورس سازمان بورس نظارت محدودتری بر معاملات دارد و صرفا برای جلوگیری از کلاه‌برداری‌ها معامله شرکت‌هایی که شرایط لازم برای ورود به بورس را ندارند در این بازار انجام می‌دهند.
البته باید در نظر داشت که فرابورس ایران از شکل فرابورس در دنیا متمایز شده و خود در حد یک بورس فعالیت می‌کند. یعنی فرابورس ایران صرفا جایی برای معاملات توافقی سهام نیست و بسیاری از شرکت‌ها در این بازار حضور دارند و مشابه معاملات سهام با مکانیزم عرضه و تقاضا و به صورت برخط معامله می‌شوند.
همچنین تعداد قابل توجهی اوراق بدهی در فرابورس ایران معامله می‌شوند و در نتیجه این شرکت را به یک بورس کامل تبدیل کرده است. دامنه نوسان شرکت‌های فرابورسی همانند شرکت‌های بورس اوراق بهادار ۵ درصد است.
تفاوت بازارهای فرابورس
فرابورس دارای پنج بازار است؛ بازار اول،دوم، سوم، ابزارهای نوین و بازار پایه. شرکت‌ها بسته به شرایط پذیرش، عرضه و نوع نقل و انتقالات در این بازارها دسته‌بندی می‌شوند. شرکت‌های سهامی عام بسته به شرایط پذیرش (میزان بزرگی شرکت، میزان سرمایه اولیه، سهام شناور و …) در بازار اول و دوم دسته‌بندی می‌شوند.
بازار سوم جهت عرضه یکجا و پذیره‌نویسی اوراق بهادار است. سایر اوراق بهادار در دسته بازار ابزارهای نوین نقل وانتقال پیدا می‌کنند.
معنای بازار پایه
بازار پایه به عنوان پنجمین بازار فرابورس فعالیت دارد.
برخی از شرکت‌ها شرایط لازم جهت پذیرش در هیچ یک از بازارهای اول و دوم بورس و فرابورس را ندارند، به همین منظور برای فعالیت دربازار سرمایه در بازار پایه پذیرش می‌شوند.
در این بازار اصولا شرکت‌هایی پذیرش می‌شوند که یا ورشکسته شده‌اند یا در معرض ورشکستگی هستند. همچنین شرکت‌ها بسته به میزان ریسک سرمایه‌گذاری به سه تابلو زرد (دامنه نوسان ۳ درصد)، نارنجی (دامنه نوسان ۲ درصد) و قرمز (دامنه نوسان ۱ درصد) دسته‌بندی می‌شوند.
بازاری به نام بورس کالا
بورس کالا نیز نوع دیگری از انواع بورس محسوب می‌شود. در بورس‌های کالایی معاملات روی یک کالای فیزیکی انجام می‌شود. بنابراین، بورس کالا مکانی است که طلا، فلزات، محصولات کشاورزی و … مورد معامله قرار می‌گیرند.
عموما بورس کالا مورد توجه فعالان واقعی اقتصاد در بخش تولید و تجارت است. یعنی کسانی که مستقیما در فعالیت خود نیاز به یک کالای مشخص دارند از طریق بورس در قیمت‌هایی شفاف‌تر و در فضایی رقابتی احتیاج خود را رفع می‌کنند.
این معاملات به بازار موسوم به معاملات فیزیکی مربوط می‌شود. در کشورمان بورس کالا به صورت بسیار محدود دارای بازار آتی و آپشن است و در نتیجه عموما بازیگران حقوقی در معاملات بازار فیزیکی بورس کالا فعالیت دارند. معاملات بورس آتی سکه یا اختیار سکه جزو معدود ابزارهایی است که در بورس کالایی کشورمان وجود دارد که در آن تعداد زیادی از فعالان حقیقی نیز حضور دارند.
بازار فیوچرز یا آتی چیست؟
در عمل بازارهایی برای معاملات غیرفیزیکی کالاها تعریف شده است که به بازار فیوچرز یا آتی (futures) و آپشن یا اختیار (options) شهرت دارند. در این بازارها کالاها برای تحویل در آینده معامله می‌شوند.
در این بازارها دو گروه فعالیت می‌کنند؛ مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان واقعی در کنار سفته‌بازان. هدف حضور بخش واقعی در بازار آتی و آپشن آن است که درآمد یا هزینه‌های خود را از ریسک‌های احتمالی مبری کنند. به این عملیات پوشش ریسک (hedge) گفته می‌شود که خریدار یا فروشنده یک کالا قیمت معامله یک محصول در آینده را تثبیت می‌کند.
اما گروه دوم موسوم به سفته‌بازان از نوسان قیمت‌ها در قراردادهای آتی یا اختیار کسب سود می‌کنند. بنابراین، بر خلاف بورس کالای فیزیکی، حضور افراد خُرد در بازارهای آتی و آپشن مرسوم است.
بازاری به نام بورس انرژی
یکی دیگر از انواع بورس که از سال ۹۱ به بورس‌های ایران اضافه شد، بورس انرژی است. این بورس یه نوع بورس کالایی است که در آن معاملات حامل‌های انرژی و اوراق بهادار مبتنی بر آن انجام می‌شود. حامل های انرژی شامل نفت، گاز، برق و … است.
بورس انرژی عنوان چهارمین بورس کشور است که به منظور عرضه محصولات نفت و مشتقات نفتی، برق، گاز طبیعی، زغال سنگ، حق آلودگی و سایر حامل‌های انرژی شکل گرفته است.
بورس انرژی، خود دارای سه بازار است؛ بازار فیزیکی، بازار مشتقه و بازار فرعی
- بازار فیزیکی بورس انرژی: بازاریست که خرید و فروش کالاهای پذیرفته شده در بورس در آن انجام می‌شود و خود شامل ۳ تابلو است؛ نفت و گاز و سایر حامل های انرژی.
- بازار مشتقه بورس انرژی: بازاریست که خرید و فروش اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای پذیرفته شده در آن انجام می‌شود و خود شامل ۳ تابلو است؛ قرارداد سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله.
- بازار فرعی بورس انرژی: بازاریست که خرید و فروش کالاهای تک محموله ای در آن انجام می‌شود.
تالار بورس ایران
بورس اوراق بهادار تهران در ۱۵ بهمن سال ۱۳۴۶ افتتاح می‌شود. در آن زمان مشابه شکل ابتدایی سایر بورس‌ها، معاملات روی تخته سیاه و با گچ نوشته و انجام می‌شد.در آن زمان فقط روزهای یکشنبه معاملات انجام می‌شد؛ به این صورت که ابتدا کارگزاران سفارش‌ها را از مشتریان خود دریافت می‌کردند و از ساعت ۹ تا ۱۰ دور یک میز با سایر کارگزاری‌ها مذاکره می‌کردند.در این بازه زمانی کارگزار نمی‌توانست با مشتری خود مجدد صحبت کند. پس از آن، بین ساعت ۱۰ تا ۱۱ کارگزاران سفارش‌های جدید را از مشتریان دریافت می‌کردند و ساعت ۱۱ تا ۱۲ پروسه مذاکره کارگزاران دور میز تکرار می‌شد. در ادامه سیر پیشرفت بورس اوراق بهادار تهران، تالار بورس ایران تاسیس می‌شود.
در این تالار قیمت‌ها روی تابلو معاملات بورس ثبت می‌شود و سهامداران با مشاهده قیمت‌ها روی این تابلو سفارش‌های خرید و فروش خود را به کارگزار می‌دهند و معاملات انجام می‌شود. شرکت بورس تهران در این تالار مستقر است.
و اما بورس …
قیمت سهام در هر کشوری بر اساس ارز رایج در آن کشور تعیین می‌شود و در نتیجه سهام موجود در بورس اوراق بهادار تهران به ریال (تومان) است. اما شاخص‌های بورسی که به نوعی نشان‌دهنده روند تغییرات مجموعه‌ای از سهام هستند بدون واحد هستند.
بنابراین، اگر بخواهیم واحد بورس را تعریف کنیم باید به شاخص‌ها اشاره کرد که صرفا بیانگر یک واحد مشخص هستند. مثلا شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI) یک عدد فرضی است که به صورت قراردادی در یک مبدا مشخص می‌شود.
تغییرات این شاخص تحت عنوان تورم شناخته می‌شود و معنا پیدا می‌کند. شاخص بورس نیز به تنهایی معنا و واحدی ندارد و تغییرات آن است که نشان‌دهنده بازدهی بازار سهام است.
تعریف شاخص بورس
بورس سهام مجموعه‌ای از شرکت‌ها را شامل می‌شود که در صنایع مختلف فعالیت می‌کنند.
افراد برای ورود به بورس نمی‌توانند تمامی شرکت‌ها را به صورت جداگانه بررسی کنند و در نتیجه نیازمند معیاری عمومی‌تر برای ورود به بازار سهام هستند. بر این اساس، شاخص‌ها معرفی می‌شوند که نیاز تعریف شاخص بورس را دقیق‌تر بدانیم. شاخص بورس به نوعی میانگین قیمت تمامی سهام موجود در یک بورس است که تغییرات آن بیانگر وضعیت عمومی آن بازار است.
از تابلوی بورس تهران تا نمای بازار بورس
در بورس‌های ابتدایی قیمت سهام در جدول‌هایی روی تخته سیاه نوشته می‌شد و معامله‌گران با مشاهده این تخته معاملات خود را انجام می‌دادند. در ادامه با پیشرفت تکنولوژی تابلوهای معاملاتی رونمایی شدند.
تابلو بورس تهران که در تالار بورس وجود دارد نمونه‌ای از این تغییرات است. با اتصال معاملات به سیستم‌های یکپارچه، اطلاعات نمادها از حالت دستی خارج شد و روی تابلوهای دیجیتالی نمایش داده می‌شود. در ادامه به دلیل اقبال از معاملات برخط، تابلو بورس تهران که در گذشته همه معامله‌گران برای مشاهده وضعیت قیمت سهام خود مجبور به رفتن به تالار شیشه‌ای و مشاهده این تابلو بودند نقشی نمادین پیدا کرد.
هنگامی که معاملات برخط رونق گرفت، عملا همه قیمت‌ها به صورت لحظه‌ای بر سیستم‌های شخصی افراد نمایش داده می‌شد. از ابتدا بخش‌های عمومی تحت عنوان نمای بازار بورس وجود داشتند که در ادامه با تاسیس فرابورس نمای بازار فرابورس نیز رونمایی شد.
در نمای بازار افراد می‌توانستند تمام بازار را مشابه تابلو بورس تهران مشاهده کنند و به دیدی کلی نسبت به نوسان قیمت‌ها دست یابند. اکنون نرم‌افزارهای متعددی توانسته‌اند تصاویر گرافیکی جذابی از نمای بازار بورس و نمای بازار فرابورس عرضه کنند که با یک نگاه می‌توان شرایط عمومی بورس تهران را مشاهده کرد.
بورس مجازی چیست؟
در راستای تقویت فضای آموزش بورس راهکارهای متعددی در نظر گرفته شده است. یکی از ایده‌های جذاب ایجاد بورس مجازی است. بورس مجازی محلی است که یک آموزنده بورس می‌تواند از طریق پول مجازی به معامله سهام بپردازد.
در واقع، سرمایه‌گذار به جای آنکه با سرمایه واقعی اقدام به آموزش بورس کند می‌تواند بر اساس قیمت‌هایی که واقعا در بورس در حال معامله هست، سبد سرمایه‌گذاری تشکیل دهد ولی پول واقعی پرداخت نکند. به این فضا بورس مجازی گفته می‌شود و کاربران متعددی از این طریق آموزه‌های بورسی خود را محک می‌زنند و پس از کسب تجربیات مجازی اقدام به سرمایه‌گذاری واقعی می‌کنند.
ارسال دیدگاه