کلاهبرداری طرح پانزی و طرح هرمی ارز دیجیتال چیست؟

کلاهبرداری طرح پانزی و طرح هرمی ارز دیجیتال چیست؟

طرح پانزی و هرمی جزو متداول‌ترین روش‌های کلاهبرداری به شمار می‌روند. این روزها آن‌ها به فضای رمز ارزها و بلاک چین نیز ورود پیدا کرده‌اند.در طول تاریخ، همیشه افرادی در پی کسب ثروت از جیب سایر انسان‌ها، وجود داشته‌اند. کلاهبرداری به بی‌شمار روش مختلف صورت گرفته و محدودیتی در این زمینه وجود ندارد.

بعد از ظهور صنعت کریپتوکارنسی، علاوه بر خلق یک سری تکنیک مخصوص آن‌ها به منظور سرقت دارایی دیجیتال دیگران، برخی از تکنیک‌های کلاهبرداری قدیمی نیز به شکلی متفاوت، به این دنیا راه پیدا کردند. به عنوان متداول‌ترین روش‌های به چنگ آوردن سرمایه سایر افراد که امروز در فضای بلاک چین و ارز دیجیتال نیز به شدت کاربرد دارند، باید به طرح های پانزی (Ponzi) و طرح های هرمی (Pyramid) اشاره کرد.

بیشتر افرادی که در بیت کوین یا یک رمز ارز دیگر سرمایه‌گذاری کرده یا در یک عرضه اولیه سکه (ICO) شرکت می‌کنند، معمولا نگران دو چیز هستند. نخستین مورد، بازگشت سرمایه (ROI –> Return of Investment) است. منظور از آن سودی است که فرد در نهایت، در نتیجه سرمایه‌گذاری خود، دریافت خواهد کرد.

نگرانی دیگر، مربوط به میزان ریسک سرمایه‌گذاری است؛ وقتی ریسک‌ها خیلی زیاد باشند، سرمایه‌گذاران احتمالا سرمایه اولیه خود را (به صورت جزئی یا به طور کامل) از دست می‌دهند.

این اتفاق برابر ROI منفی است. متاسفانه یک طرح هرمی یا یک طرح پانزی نیز با وجود دادن وعده سودهای نجومی، در نهایت چیزی به جز ROI منفی و از دست رفتن پول فرد در بر نخواهد داشت.

به طور طبیعی، در هر سرمایه‌گذاری، کمی ریسک وجود داشته و همیشه بحث سر کم یا زیاد بودن میزان ریسک است. به عبارت دیگر، در عمل چیزی تحت عنوان سرمایه‌گذاری بدون ریسک وجود ندارد. با این حال، وقتی فردی به طور غیر منتظره درگیر یک طرح پانزی یا هرمی می‌شود، ریسک به شدت افزایش پیدا خواهد کرد. این برنامه‌ها در بیشتر کشورهای دنیا غیر قانونی محسوب می‌شوند.

نکته اینجاست که افزایش اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی عمومی، سبب شده بسیاری نسبت به مفهوم طرح‌های نام برده آگاهی پیدا کنند، اما یک برگزارکننده طرح هرمی یا پانزی برنامه‌اش را به این صورت معرفی نمی‌کند! به عبارت دیگر، یک برگزارکننده، پروژه خود را Ponzi یا Pyramid خطاب نمی‌کند، هر چند طرح در عمل، پروژه وی بر اساس این تکنیک‌های کلاهبرداری پیاده‌سازی شده باشد.

طرح پانزی چیست؟

این الگوی کلاهبرداری با توجه به نام چارلز پانزی (Charles Ponzi) نام‌گذاری شده است. او یک کلاهبردار ایتالیایی بود که به آمریکای شمالی مهاجرت کرد و به خاطر سیستم پول‌سازی تقلبی خود مشهور شد. اوایل دهه ۱۹۲۰ میلادی، این فرد موفق شد با طرح پانزی خود، که از زمان اجرا تا متوقف شدن یک سال در جریان بود، صدها نفر قربانی بگیرد.

اساسا، در یک الگوی کلاهبرداری پانزی سود سرمایه‌گذاران قبلی با پول به دست آمده از سرمایه‌گذاران تازه وارد پرداخت می‌شود. به عبارتی هیچ کار مفیدی با استفاده از پول به دست آمده انجام نمی‌شود و وعده‌هایی که برگزارکننده درباره پروژه خود و روش‌های کار با سرمایه مردم می‌دهد، تماما دروغ هستند.

اگرچه سرمایه‌گذاران اولیه بخش یا حتی کل پولشان را همراه سود دریافت می‌کنند، اما آخرین واردشوندگان به پروژه، تمام پولشان را از دست داده و هیچ چیزی دریافت نخواهند کرد. از این نظر، طرح پانزی و هرمی مشابه یکدیگر هستند.

وقتی جریان ورود کاربران جدید قطع شد، به خاطر عدم توانایی برای پرداخت پول به سرمایه‌گذاران قبلی، سیستم متوقف خواهد شد. به همین دلیل تا وقتی برگزارکننده بتواند افراد جدیدی را به پرداخت پول ترغیب کند، چرخه ادامه پیدا می‌کند، به شرطی که توسط نهادهای قانونی شناسایی و منحل نشود!

مثالی از یک طرح Ponzi

مجری یک پروژه که فرصت سرمایه‌گذاری را برای دیگران فراهم کرده است، از یک فرد مشتاق برای شرکت در طرح ۱۰۰۰ دلار دریافت می‌کند. او وعده می‌دهد ارزش اولیه را همراه با ۱۰ درصد سود، در پایان یک دوره از پیش تعریف شده (مثلا ۹۰ روز) بازپرداخت کند. مدت زمان مشخصی برای پس دادن پول همراه سود آن وجود ندارد، اما هر چه زمان کوتاه‌تر باشد، افراد بیشتر به حضور ترغیب خواهند شد.

حال برگزارکننده پروژه در ادامه موفق می‌شود دو سرمایه‌گذار دیگر را قبل از کامل شدن دوره ۹۰ روزه به دست آورد. او با استفاده از ۲۰۰۰ دلاری که به تازگی از دو کاربر جدید به دست آورده است، ۱۱۰۰ دلار به نفر اول پرداخت می‌کند.

به احتمال زیاد، وی نفر اول را به سرمایه‌گذاری مجدد ۱۰۰۰ دلار تشویق می‌کند. فرد اکنون ۱۰۰ دلار سود، بدون زحمت و طی مدت زمانی کوتاه، به دست آورده و اعتمادش تا حد زیادی جلب شده است. پس به احتمال زیاد به خواسته برگزارکننده تن خواهد داد، غافل از این که درگیر یک طرح پانزی شده است.

مجری طرح پانزی با دریافت پول از سایر افراد تازه وارد، قادر خواهد بود وعده‌اش به سرمایه‌گذاران قدیمی‌تر را عملی کرده و اصل پولشان را به همراه سود پرداخت کند. این موضوع، آن‌ها را به سرمایه‌گذاری مجدد، این مرتبه با مبالغی بیشتر، تشویق خواهد کرد.

آن‌ها همچنین درباره موفقیت خود با دیگران صحبت کرده و به طور ناخودآگاه، افراد بیشتری را به سمت الگوی کلاهبرداری پانزی هدایت می‌کنند. به این ترتیب برگزارکننده بدون تبلیغ مستقیم، قربانیان بیشتری به دست خواهد آورد.

طرح پانزی به کجا ختم می‌شود؟

همینطور که سیستم رشد می‌کند، نیاز به یافتن سرمایه‌گذاران جدید بیشتر خواهد شد، چرا که افراد زیادی اکنون در انتظار دریافت اصل پول به همراه سود هستند. در صورت عدم توانایی برای یافتن اعضای جدید، مجری طرح Ponzi قادر به پرداخت پول به کاربران قبلی نیست، چرا که برخلاف وعده، هیچ فعالیتی با پول‌های جمع‌آوری شده صورت نگرفته تا بلکه سودی مشروع به دست آید.

در نهایت، طرح ناپایدار شده و با کاهش حجم ورودی‌های جدید، تعادل بین سرمایه‌گذاران قدیمی و جدید از بین خواهد رفت. برگزارکننده بعد از این اتفاق دستگیر شده یا با پول‌های به دست آمده، ناپدید خواهد شد.

اگرچه تعدادی به واسطه طرح پانزی فرد کلاهبردار به سود می‌رسند، اما عده بسیار بیشتری متضرر خواهند شد. گفتنی است احتمال لو رفتن سیستم و دستگیر شدن مجری آن تا پیش از متوقف شدن چرخه نیز وجود دارد.

ارتباط یک طرح پانزی با ارزهای دیجیتال

یکی از تکنیک‌های کلاهبرداران برای مشروع جلوه دادن فعالیت‌های خود، ارتباط دادن آن‌ها به افراد، گروه‌ها، سازمان‌ها و پروژه‌های بسیار معتبر است. پشتوانه قوی رمز ارزهای برتر بازار و اعتبار و سودآوری بالای آن‌ها دیگر بر هیچکسی پوشیده نیست، در نتیجه کلاهبرداران از نام آن‌ها به نفع خود سواستفاده کرده و به عنوان پوشش، لباسی کریپتویی روی پروژه خود می‌اندازند!یکی از راه‌های کلاهبرداری، ارائه یک ارز دیجیتال فاقد پشتوانه است.

به لطف وجود پلتفرم‌هایی نظیر اتریوم و کاردانو، اکنون به راحتی می‌توان رمز ارزی جدید در قالب یک توکن ایجاد کرد. به خریداران وعده آینده روشن و سودآوری بالای این توکن داده می‌شود، در حالی که پروژه و برنامه مشخصی درباره آن وجود ندارد

توکن طرح پانزی یا هرمی به جای تعلق داشتن به سیستمی عملیاتی و کاربردی، عملا هیچ فایده و استفاده‌ای ندارد، به همین دلیل پروژه کسب درآمدی نخواهد داشت. پس، طبق نحوه کارکرد طرح پانزی سود سرمایه‌گذاران و خریداران اولیه توکن، تنها در صورت ورود اعضای جدید و خرید توکن توسط آن‌ها پرداخت خواهد شد.

در نظر داشته باشید بعید نیست اجراکننده طرح، به خاطر داشتن سرمایه اولیه کافی بتواند توکن یا کوین جعلی و تقلبی خود را به برخی دایرکتوری‌ها نیز اضافه کند، اما در نهایت، دیر یا زود، ارزشش صفر خواهد شد.

تاکنون پروژه‌های پانزی و هرمی متعددی مبتنی بر رمز ارزها شکل گرفته و رشد آن‌ها به شکلی قارچ‌گونه همچنان، سریع‌تر از قبل، ادامه دارد. آن‌ها در حال سواستفاده از نام پروژه‌های قدرتمندی نظیر اتریوم و ترون هستند و فعالیتشان را بر بستر آن‌ها انجام می‌دهند.

به عنوان نمونه‌ای باید به اکو اسمارت (Eco Smart)، دابل وی (DoubleWay)، ترون رویال (Tron Royal)، کریپتو فرندز (Crypto Friends)، راکت ترید (Rocket Trade) و ترون هلدینگ (Tron Holding) اشاره کرد.

بلاک چین و قراردادهای هوشمند را غیر قابل تغییر، شفاف و مصون از دست‌کاری خطاب می‌کنند. حال کلاهبرداران با تاکید روی این ویژگی‌ها سعی دارند فعالیت‌های خود را  بی‌عیب و نقص نشان بدهند. به عنوان مثال ممکن است در تبلیغاتشان از عباراتی مثل «چون قرارداد هوشمند از بلاک چین استفاده می‌کند، پس حتما سالم است»، «این یک قرارداد هوشمند است و امکان دست بردن در آن نیست» و «این قرارداد تیک سبز ترون را دریافت کرده پس کلاهبرداری نیست» استفاده کنند.

نباید فراموش کرد اگرچه یک قرارداد هوشمند واقعا غیر قابل تغییر و شفاف است، اما یک کلاهبردار نیز قادر است برای رسیدن به اهدافش، یک اسمارت کانترکت ایجاد و بعد از دریافت پول از شما به شکلی کاملا شفاف، متواری شود!

در صورتی که فردی شما را به سرمایه‌گذاری در یک قرارداد هوشمند، با سودآوری بی‌نظیر، دعوت کرد، به پانزی یا هرمی بودن آن شک کنید. بهتر است مطلب کنونی را برای این افراد ارسال و آن‌ها را نسبت به حقایق آگاه کنید.

مدتی است چند وب سایت ایرانی در حال معرفی پروژه‌های پانزی و هرمی به کاربران، به عنوان روش‌های کسب درآمد دلاری رایگان، هستند. آن‌ها را شناخته و به مطالبشان توجهی نکنید. به عنوان مثال می‌توان به BigWallet و Shamohsen اشاره کرد.

از وب سایت بیگ والت و نظایر آن دوری کنید!

این وب سایت که مدت‌ها است دستش برای کاربران رو شده، اقدام به معرفی و تبلیغ پروژه‌های کلاهبرداری رمز ارزی می‌کند. با ورود به وب سایت تبلیغ‌های مربوط به چند پروژه را مشاهده می‌کنید. از شما درخواست شده حین ورود و ثبت نام در آن‌ها، از کد معرف miladmilan استفاده کنید.

طرح هرمی چیست؟

در یک طرح هرمی یا الگوی کلاهبرداری هرمی، اعضا باید فعالیت بیشتری انجام بدهند. در اینجا برگزارکننده، خود درگیر عضو کردن نفرات جدید نشده و اعضای قبلی را برای رسیدن به سود وعده داده شده، به وارد کردن کاربران جدید تشویق می‌کند. این مدل قول پرداخت یا پاداش به اعضا را می‌دهد. آن‌ها نه تنها به این طرح می‌پیوندند، بلکه می‌توانند اعضای جدید را نیز ثبت نام کنند.

به عنوان مثال، برگزارکننده یک الگوی هرمی به آلیس و باب، فرصت خرید حق توزیع در یک شرکت، به ازای هر نفر ۱۰۰۰ دلار، را می‌دهد. آن‌ها اکنون می‌توانند خودشان حق توزیع‌ها را به فروش رسانده و از هر عضو دیگری که موفق به جذب می‌شوند، سهمی دریافت کنند.

از ۱۰۰۰ دلاری که هر یک به واسطه فروش حق توزیع کسب کرده است، پنجاه درصد به برگزارکننده اختصاص پیدا می‌کند. این طرح به همین دلیل هرمی نام‌گذاری شده است. از پایین به بالا، سود نصف شده و به واسطه فعالیت اعضای واقع در سطوح پایین‌تر، اعضای سطوح بالاتر نیز به درآمد می‌رسند.

در سناریوی بالا، آلیس و باب برای سر به سر شدن، باید دو حق توزیع به فروش برسانند، چرا که سهم هر یک از محل فروش یک حق توزیع، ۵۰۰ دلار است.  سپس بار فروش دو حق توزیع به منظور جبران سرمایه اولیه، به مشتریان آن‌ها یعنی اعضایی که به تازگی وارد پروژه کرده‌اند، تحمیل خواهد شد.

طرح هرمی نیز شبیه یک طرح پانزی در نهایت محکوم به شکست است، چرا که به اعضای بیشتری برای ادامه روند نیاز داریم. پیشرفت ناپایدار، همان چیزی است که طرح های هرمی را غیرقانونی می‌کند.

اکثر الگوهای کلاهبرداری هرمی کالا یا سرویس مشخصی ارائه نکرده و صرفا با پول حاصل از جذب اعضای جدید حفظ می‌شوند. با این حال، برخی طرح‌های این چنینی در قالب پیشنهاد بازاریابی چند سطحی (MLM) به ظاهر قانونی، نمایان می‌شوند.

در اینجا اعضا یک سری محصول یا خدمات را نیز به فروش می‌رسانند، اما آن‌ها معمولا این کار را فقط برای پنهان کردن کلاهبرداری اصلی انجام می‌دهند! شرکت‌های MLM زیادی از الگوی هرمی به نفع خود استفاده می‌کنند، اما فعالیت تمام شرکت‌های این چنینی، کلاهبرداری و غیر قانونی نیست.

مقایسه طرح هرمی و پانزی

شباهت‌ها

• هر دو روشی متقلبانه برای کسب پول نامشروع هستند. طرح پانزی و طرح هرمی قربانیان را با دادن وعده بازگشت سرمایه زیاد به سرمایه‌گذاری تشویق می‌کنند.
• طرح‌های Ponzi و Pyramid برای ادامه حیات به ورود منظم و مستمر سرمایه‌گذاران جدید نیازمند هستند. در غیر این صورت پرداخت پول به کاربران قدیمی و فعال نگه داشتن سیستم، امکان‌پذیر نیست.
• معمولا این طرح‌ها محصولات یا خدمات واقعی ارائه نمی‌کنند. در صورت مطرح بودن یک یا چند کالا و سرویس در فعالیت، آن‌ها تنها بهانه‌ای برای دور کردن ذهن اعضا از باطن هرمی پروژه به شمار می‌روند.

تفاو‌ت‌ها

*طرح های پانزی معمولا در لباس سرویس‌های مدیریت سرمایه‌گذاری ظاهر می‌شوند، به همین دلیل شرکتکنندگان معتقدند سود به دست آمده، نتیجه یک سرمایه‌گذاری مشروع است. در عمل این موضوع واقعیت نداشته و فعالیتی سودآور با استفاده از پول اعضا صورت نمی‌گیرد. برگزارکننده طرح پانزی صرفا با سرقت از کاربران جدید، پول کاربران قدیمی را پرداخت کرده و سیستم را به این وسیله سر پا نگه می‌دارد.

*طرح های هرمی مبتنی بر بازاریابی شبکه‌ای بوده و اعضای آن باید به منظور کسب پول، افراد جدیدی را در سیستم عضو کنند. بنابر این، هر یک از شرکت‌کنندگان قبل از انتقال پول به بالای هرم، یک کمیسیون دریافت می‌کند.

چطور از طرح‌ های هرمی و پانزی دور بمانیم؟

شکاک باشید!

شکاک بودن همیشه بد نیست! در بازار پرهیاهوی رمز ارزها، با داشتن این ویژگی، از اتفاقات ناگوار تا حد زیادی در امان خواهید ماند. یک فرصت سرمایه‌گذاری که با حداقل سرمایه، نوید بازدهی سریع یا بالا را می‌دهد، احتمالا غیر صادقانه است.

وقتی آن چه درونش سرمایه‌گذاری می‌کنید کاملا ناآشنا یا غیر قابل درک است، احتمال وجود کاسه‌ای زیر نیم کاسه افزایش پیدا خواهد کرد! یک قانون کلی را هرگز فراموش نکنید: اگر چیزی بیش از اندازه خوب به نظر رسید (Too Good To Be True)، به آن شک کنید.

از فرصت‌های ناخواسته دوری کنید

مراقب فرصت‌های ناخواسته باشید. درباره دعوت غیر منتظره برای شرکت در یک فرصت سرمایه‌گذاری بلند مدت، بسیار بااحتیاط عمل کنید. در طرح های پانزی و هرمی اغلب یک برگزارکننده به وسیله دعوت ناگهانی یک سری افراد به فرصت سرمایه‌گذاری مثلا طلایی خود، آن‌ها را فریب می‌دهد.

تحقیق کنید

درباره فروشنده تحقیق کنید. همچنین باید درباره نهادی که فرصت سرمایه‌گذاری را تبلیغ می‌کند، بررسی‌های کافی انجام بدهید. یک مشاور مالی، واسطه یا شرکت کارگزاری معتبر، توسط نهادهای حاکم مربوط به حوزه کار آن ثبت و نظارت خواهد شد.

به راحتی اعتماد نکنید

ساده و سریع اعتماد نکنید. سرمایه‌گذاری‌های بدون مشکل و مجاز، باید به طور قانونی ثبت شوند. اولین اقدام برای اطمینان از پانزی یا هرمی نبودن طرح، درخواست اطلاعات ثبت نامی است.

البته ارائه این اطلاعات نیز تضمینی برای صحت ادعا و فعالیت برگزارکننده ایجاد نمی‌کند، اما در هر صورت، یکی از تکه‌های پازل به شمار می‌رود که در کنار یک سری فاکتور دیگر، سرمایه‌گذار را از مشروع بودن فعالیت مطمئن خواهد کرد.اگر فرصت سرمایه‌گذاری ثبت نشده است، برگزارکننده می‌بایست توضیح خوب و معقولی برای این موضوع داشته باشد.

درک کنید

از درک آن چه قرار است پول به پایش خرج کنید، مطمئن شوید! هرگز نباید در کاری که درک کاملی از آن ندارید، سرمایه‌گذاری کنید. از منابع در دسترس استفاده کرده و درباره فرصت‌های محرمانه، بااحتیاط بسیار بیشتری عمل کنید.