گره معاملاتی چیست؟

گره معاملاتی در بازار بورس چیست؟

در بازار بورس تهران، قیمت سهام در دامنه نوسان مجازی که سازمان بورس تعیین کرده است، تغییر می‌کنند. در حال حاظر این دامنه نوسان برای سهام بازار بورس ۵+ تا ۵- است.

برخی از اوقات سهام در سقف یا کف دامنه نوسان خود با حجم نقدینگی پایین و تعداد معالمات کم، قفل می‌شوند. به عبارت دیگر سهم در کف یا سقف قیمتی خود قرار می‌گیرد و صف خرید یا فروش آن سنگین می‌شود اما حجم معاملات بسیار پایین است که سبب می‌شود به میزان حجم مبنا نرسیده و قیمت پایانی سهم در طی چند تغییر نکند.

در این شرایط گره معاملاتی رخ می‌دهد. به طور کلی سازمان بورس ۳ قاعده را تعیین کرده است که نشان می‌دهد نمادی دچار گره معاملاتی شده است و نیاز به رفع گره معاملاتی دارد.

سازمان بورس این ۳ قاعده را به صورت زیر تعریف کرده است:

« ۱- گره معاملاتی وضعیتی است که در آن یک نماد معاملاتی به رغم برخورداری از صف سفارش خرید یا فروش، حداقل معادل یک برابر حجم مبنا برای شرکت‌های با ۳ میلیارد سهم و بیشتر، و دو برابر حجم مبنا برای سایر شرکت‌ها، به علت عدم تقارن قیمت‌های درخواست خرید و فروش، حداقل به مدت ۵ جلسه معاملاتی متوالی مورد معامله قرار نگیرد یا متوسط معاملات روزانه آن در این دوره کمتر از ۲ درصد حجم مبنا باشد.

۲- کلیه معاملات یک نماد معاملاتی در ۵ جلسه معاملاتی متوالی در سقف دامنه نوسان روزانه قیمت باشد.

۳- کلیه معاملات یک نماد معاملاتی در ۵ جلسه معاملاتی متوالی در کف دامنه نوسان روزانه قیمت باشد.»

ماده واحده: در صورت قرار گرفتن شرکت‌هایی با سرمایه کمتر از ۱۵۰ (یک‌صد و پنجاه) میلیارد ریال در گره معاملاتی، رفع گره و عدم اعمال حجم مبنا با پیشنهاد مدیریت بازار بورس تهران همراه با ذکر دلایل مربوطه و تأیید مدیرعامل شرکت بورس صورت می‌پذیرد.

نکته: دقت کنید که بعضی از نمادها ممکن است شرایط بالا را داشته باشند، ولی مشمول گره معاملاتی نشوند. نکته اینجاست که تشخیص اینکه چه نمادهایی مشمول گره معاملاتی شوند، به عهده ناظر بازار است و ناظر گاهی به دلایل مختلف (از قبیل معاملات مشکوک، صف‌های ساختگی و…) ممکن است نماد را مشمول گره معاملاتی نکند.

با گره معاملاتی چه باید کرد؟

سازمان بورس به عنوان متولی بازار سرمایه وظیفه دارد شرایط بازار را پیوسته بررسی کرده و آن را تحت کنترل خود داشته باشد. این کنترل کمک می‌کند وضعیت نمادهای مختلف در بازار بررسی شده و در صورت نیاز برای آن‌ها راهکارهایی اتخاذ شود.

در مورد گره معاملاتی نیز سازمان بورس فهرست شرکت‌های دارای وضعیت گره معاملاتی براساس وضعیت سفارشات پایان جلسه معاملاتی و حجم معاملات آخرین ۵ جلسه معاملاتی توسط بورس را استخراج کرده و حداکثر تا ساعت ۱۶ همان روز از طریق سامانه معاملات و سایت شرکت بورس به اطلاع سایرین می‌رساند.

سپس حذف حجم مبنا برای نمادهای فهرست شده در جلسه معاملاتی بعد در دستور کار قرار می‌گیرد. به این معنی که تغییر قیمت پایانی سهم دیگر براساس حجم مبنا نبوده و قیمت پایانی آن‌ها براساس عرضه و تقاضا تغییر خواهد کرد. همچنین دامنه نوسان این گروه از نمادها نیز دو برابر دامنه نوسان روزانه قیمت عادی می‌شود و معاملات براساس حراج پیوسته انجام می‌شود.

تغییر دامنه نوسان در رفع گره معاملاتی

نمادهای معاملاتی که مشمول دستورالعمل رفع گره معاملاتی می‌شوند، در ابتدای روز معاملاتی بعد، با دو برابر شدن دامنه نوسان روزانه قیمت عادی، گشایش یافته و در ادامه معاملات در آن نماد با دامنه نوسان روزانه قیمت در حراج پیوسته، صورت ‌می‌گیرد.

به عنوان مثال، قیمت یک نماد معاملاتی بعد از مدت زمان ۵ روزه‌ای که با صف خرید رو به رو بوده و مشمول رفع گره معاملاتی شده، در روز ششم، بر مبنای آخرین قیمت روز پنجم و با دو برابر شدن دامنه نوسان بازار، محاسبه شده و عرضه می‌شود.

اگر قیمت نماد در روز پنجم ۱۰ هزار ریال بوده و دامنه نوسان نیز ۵ درصد باشد، روز ششم با افزایش ده درصدی قیمت، با قیمت ۱۱ هزار ریال در بازار سهام عرضه می‌شود. در واقع در مدت ‌زمان ۳۰ دقیقه از زمان پیش گشایش تا گشایش، قیمت نماد مذکور کشف شده و پس از کشف قیمت، معاملات نماد مذکور با همان دامنه نوسانات معمول بازار ادامه می‌یابد. یعنی نمادی که شامل دستورالعمل رفع گره معاملاتی شده بود و ۱۱ هزار تومان کشف قیمت شد، پس از کشف قیمت، با دامنه نوسان ۵ درصد در بازار معامله می‌شود.

گره معاملاتی توسط چه کسی تشخیص داده می‌شود؟

گره معاملاتی توسط ناظر بازار سازمان تشخیص داده می‌شود. نکته‌ای که در این میان قابل توجه است، این است که که گاهی برخی نمادها ممکن است شرایط مذکور برای مشمول گره معاملاتی بودن را داشته باشند اما ناظر بازار به دلایلی همچون معاملات مشکوک، نسبت P/E سهم و یا ایجاد صف‌های ساختگی، نماد را مشمول گره معاملاتی محسوب نکند.

پس از رفع گره معاملاتی چه اتفاقی می‌افتد؟

برای رفع گره معاملاتی، تأثیر حجم مبنا در محاسبه قیمت پایانی نماد مورد نظر، برای دوره مشخصی که از ۵ جلسه معاملاتی بیشتر نمی‌شود، حذف می‌شود. پس از اتمام این دوره حداکثری ۵ روزه و یا پس از رفع گره معاملاتی، حجم مبنا در محاسبه قیمت پایانی سهام شرکت لحاظ می‌گردد.

دستورالعمل رفع گره معاملاتی چه فایده‌ای دارد؟

این دستورالعمل کمک می‌کند تا امکان نقد شوندگی سریع سهام برای  فعالان بازار وجود داشته باشد. با اجرای این دستورالعمل معاملات نماد مذکور روان شده و هر فرد می‌تواند در یک قیمت مشخص، سهام شرکت را خریداری کند یا آن را به فروش برساند.

آنچه در این میان اهمیت دارد اطلاع‌رسانی شفاف از سوی شرکت‌های بورسی و نظارت دقیق نهاد ناظر بورس بر معاملات سهام شرکت‌ها است تا از دستکاری قیمت و زیان سهامداران خرد جلوگیری شود.

چه شرکت‌هایی مشمول گره معاملاتی هستند؟

شرکت‌هایی را که مشمول گره معاملاتی شوند، ناظر بازار مشخص می‌کند. فهرست این شرکت‌ها را می‌شود در صفحه رسمی بورس (tsetmc.com) و در قسمت «پیام‌های ناظر بازار» مشاهده کرد. البته پلتفرم‌های معاملاتی آنلاین هم قسمت پیام‌های ناظر دارند و در این قسمت پیام‌های مربوط به گره معاملاتی را هم به اطلاع مشتریان‌شان می‌رسانند.

 برای درک بهتر این موضوع به مثال زیر توجه نمایید:

به‌عنوان ‌مثال فرض کنید یک نماد از بازار اول بورس که دارای نوسان قیمت ۵ درصدی است به مدت ۵ روز معاملاتی متوالی با صف خرید همراه شود.  قیمت سهم در پایان روز پنجم ۱۰۰۰۰ ریال است. بر اساس شرایط ایجاد گره معاملاتی که توضیح داده شد، این نماد مشمول رفع گره معاملاتی بوده و در روز معاملاتی بعد (روز ششم)، در زمان پیش گشایش با نوسان ۱۰ درصدی عرضه می‌شود.

در مدت ‌زمان ۳۰ دقیقه از زمان پیش گشایش تا گشایش، کشف قیمت صورت می‎‌گیرد و پس‌ از آن بر اساس قیمت کشف‌ شده، معاملات سهم ادامه پیدا می‌کند. بر اساس نوسان ۱۰ درصدی – ۲ برابر ۵ درصد – نسبت به روز معاملاتی گذشته که مثلا قیمت ۱۱۰۰۰ ریال کشف می‌شود، معاملات با دامنه نوسان ۵ درصدی نسبت به قیمت ۱۱۰۰۰ ریال ادامه پیدا می‌کند.